Czym są alikwoty?

Alikwoty. Istnieje kilka terminów na ich określenie, niekiedy używanych nieprecyzyjnie, z uproszczeniem lub wręcz błędnie. Dotyczą one w zasadzie tych samych lub podobnych zjawisk. W języku potocznym nazywa się je (czasami błędnie): składowe harmoniczne, tony harmoniczne, harmoniczne, przedęcia oktawowe, przedęcia przez oktawę, flażolety.

Artykuł pochodzi z publikacji „Saksofon. Ładny dźwięk i precyzyjna intonacja”.

Słowo alikwot pochodzi od łacińskiego aliquot – kilka. Ich częstotliwości pozostają w stosunkach 1:2:3:4 itd.; pierwszy alikwot nazywany jest tonem podstawowym i określa wysokość dźwięku, wyższe określają barwę dźwięku, w czym istotną rolę odgrywają alikwoty o  zwiększonej amplitudzie. Między kolejnymi alikwotami dźwięku tworzą się naturalne interwały muzyczne: oktawa (2:1), kwinta (3:2), kwarta (4:3), tercja wielka (5:4), tercja mała (6:5).

Od występowania alikwotów i proporcji między nimi (ich amplitudy) zależy barwa dźwięku saksofonu.
Termin „alikwoty” ma dla saksofonistów jeszcze inne znaczenie – osiąganie dźwięków poprzez przedęcia tonu podstawowego. Przedęcia te uzyskuje się specyficznym zadęciem i zmianą prędkości przepływu powietrza przez ustnik.

Ćwiczenie tak rozumianych alikwotów ma olbrzymie znaczenie dla polepszenia barwy dźwięku (ale też innych elementów rzemiosła: intonacji, oddechu etc.).

Umiejętność wydobywania alikwotów na saksofonie nie jest zbyt trudna i w stopniu podstawowym możliwa nawet u początkujących saksofonistów. Niemniej, sprawne i w pełni kontrolowane wydobywanie alikwotów wymaga systematycznego ćwiczenia i wiedzy. Jako, że w produkcji alikwotów biorą udział mięśnie aparatu zadęcia – alikwoty należy ćwiczyć, tak jak wszystkie mięśnie: systematycznie, świadomie i cierpliwie.
Wtedy, kiedy nie znano jeszcze precyzyjnej aparatury pomiarowej, uważano ton podstawowy jako szczególnie ważny a numerowanie składowych harmonicznych rozpoczynano od drugiej.

Wraz z rozwojem badań okazało się, że ton podstawowy nie musi być najgłośniejszą, najważniejszą składową dźwięku a nawet może go nie być.

Przyjęło się, że numerowanie szeregu alikwotów rozpoczyna się od tonu podstawowego. Nawet, jeśli dźwięk nie zawiera jakichś składowych harmonicznych – numeruje się je tak, jakby one występowały.

Należy przypomnieć, że brak tonu podstawowego w wielotonie harmonicznym nie wpływa na zmianę postrzegania takiego dźwięku. Wytworzony w wyniku współdziałania wyższych składowych harmonicznych dźwięk ucho odnotowuje jako dźwięk z tonem podstawowym (tzw. wysokość rezydualna).

Bez względu na stopień zaawansowania grającego, należy dążyć do jak najbardziej wnikliwego słuchania dźwięku, obserwowania jego właściwości, zwłaszcza barwy.

Oto szeregi alikwotów dla pierwszej oktawy skali saksofonu. Dobrze jest zapamiętać przynajmniej kilka początkowych alikwotów dla każdego dźwięku lub zrozumieć zasadę ich budowania: oktawa + kwinta + kwarta + tercja wielka + tercja mała + tercja mała + sekunda wielka … itd.

Oprócz świadomego ćwiczenia barwy i intonacji, wydobywanie przedęć przydać się to może do lepszego palcowania alternatywnego, grania poza skalą i różnego rodzaju efektów (np. bisbigliando).

Więcej w publikacji – „Saksofon. Ładny dźwięk i precyzyjna intonacja”.

Fot. tytułowa: woodleywonderworks/Flickr, CC BY 2.0