Historia skal

Spośród czterech właściwości dźwięku: wysokości, głośności, barwy i czasu trwania – wysokość jest tym elementem, który słuch ludzki odnotowuje z największą precyzją.

W całym paśmie słyszalnym przez ucho ludzkie można odróżnić około tysiąca różnych, rozróżnialnych dźwięków.

Dolna częstotliwość pasma słyszalnego (20 Hz) odpowiada dźwiękowi leżącemu o kwartę niżej od najniższego dźwięku fortepianu E2 (subkontra). Górna częstotliwość pasma słyszalnego ludzkim uchem to 20 000 Hz czyli e7 – dwa i pół oktawy wyżej od najwyższego dźwięku fortepianu. Pomijając skrajne dźwięki pasma, rzadko używanego w muzyce, liczba rozróżnialnych dźwięków wynosi około 750.

Opisem relacji zachodzących między tymi dźwiękami zajmują się systemy muzyczne:
– na drodze matematycznych bądź fizycznych rozważań – systemy teoretyczne lub matematyczne,
– za pomocą słuchu muzycznego – systemy empiryczne.

Prymitywna umiejętność budowania instrumentów oraz niewielki ambitus (rozpiętość) głosu ludzkiego sprawiły, że pierwsze przejawy muzykowania wykorzystywały niewiele możliwych dźwięków z całego spektrum.

Nowożytna muzyka artystyczna opiera się na systemach wywodzących się ze starożytnej Grecji, gdzie wśród instrumentów prym wiodła strunowa kitara – strojona diatonicznie, całymi tonami i półtonami, w obrębie dwóch oktaw.

Strój kitary:

(A) B c d e f g a b c1 d1 e1 f1 g1 a1

lub

(G) a B c d e f g a b c1 d1 e1 f1 g1

lub

(F) G a B c d e f g a b c1 d1 e1 f1

Ponieważ kitara towarzyszyła zwykle głosowi ludzkiemu – zakres tych melodii zwykle nie przekraczał oktawy:

e f g a b c1 d1 e1

d e f g a b c1 d1

c d e f g a b c1

Taki zakres dźwięków nazywany był po grecku ECHOI czyli skala.

W muzyce greckiej wszystkie dźwięki były jednakowo ważne, nie było dźwięków głównych, centralnych.

Muzyka średniowieczna przejęła od Greków skale, nazwała je literami. Ponieważ była to głównie muzyka wokalna – ambitus (rozpiętość) nie przekraczał oktawy, a największego znaczenia nabierał najniższy dźwięk, do którego dążono – finalis.

Dźwięk finalis stał się punktem odniesienia, dźwiękiem dominującym. Taką skalę grecką w obrębie oktawy, z dźwiękiem dominującym (tonalnym) nazywamy skalą muzyczną.

Skale kościelne (modalne, modi) w okresie średniowiecza nazywano na kilka sposobów: autentyczne i plagalne (kwartę wyżej), numerowano liczbami rzymskimi lub nazwami greckimi (najbardziej rozpowszechnione). Co ciekawe, terminologia grecka była nadana skalom kościelnym w sposób zupełnie przypadkowy – nie odpowiadający greckim pierwowzorom.

W wieku XVII i XVIII większość skal kościelnych zaczęła tracić na znaczeniu. Dominowały jońska i eolska, nazwane w roku 1713 dur i moll (major i minor).

Wraz z rozwojem muzyki były one transponowane, najczęściej do tonacji F, C, G, D dla dur (major) i g, d, a, e, b dla moll (minor) oraz o wiele rzadziej Eb, Bb, A, E dla dur (major) i   f, c, b, f#  dla moll (minor).

Takie umiejscowienie skali muzycznej do określonej tonacji nazywamy gamą i określamy nazwą pierwszego dźwięku.

Inaczej mówiąc, terminem „skala muzyczna” nazywamy relacje pomiędzy dźwiękami, terminem „gama” – skalę ulokowaną w określonej tonacji. Gama C-dur jest więc skalą major od dźwięku C. Gama c-moll jest skalą minor od dźwięku C.