Symbole i znaki
Symbole i znaki muzyczne są systemem umownych znaków do zapisu dzieła muzycznego (zapisu nutowego, oznaczeń wykonawczych ect.). Już w starożytnej Mezopotamii, Egipcie, Grecji oraz starożytnych Chinach (IV wiek p.n.e.) stosowano proste znaki (nierzadko litery) dla potrzeb muzyki.
W dzisiejszym rozumieniu, znaki muzyczne pojawiły się w IX wieku n.e., w Średniowieczu, dla zapisu chorału gregoriańskiego. Początkowo były to dwie równoległe linie, z zaznaczonymi literami C i F. Z potrzeby bardziej precyzyjnego zapisu – z czasem znaków przybywało, aż wykształcił się uniwersalny, złożony z tysięcy znaków alfabet muzyczny.
Znaki tego współczesnego alfabetu możemy podzielić na stałe (pięciolinia, klucze, metrum, artykulacja, kreski taktowe i wiele innych) i takie, które mogą podlegać modyfikowaniu, w zależności od uznania zapisującego. Dla przykładu, numery części utworu (rehesal mark) mogą być zapisane jako numery taktów, litery alfabetu łacińskiego, liczby rzymskie, liczby arabskie, znaki opisane kółkami, prostokątami, a nawet słowami.
Dzięki wspólnym wielu kulturom znakom muzycznym, zapis muzyczny jest językiem uniwersalnym. Muzyk z Europy może grać z nut wydanych w Japonii czy Argentynie. Wiele dobrego dla ujednolicenia zapisu nutowego robią współczesne komputerowe edytory nut.
Omawiając znaki muzyczne, zrezygnowałem z tych nieprzydatnych saksofoniście tabulatur, zapisu perkusyjnego na jednej linii, smyczkowania, niektórych kluczy itp.
Oddzielnym zagadnieniem jest notacja muzyki współczesnej, która może być tworzona przez kompozytora dla potrzeb osiągnięcia specyficznego efektu. W takim razie, zwykle w nutach pojawia się, dotyczący sposobu wykonania, opis (legenda). Dla saksofonu mogą to być na przykład wielodźwięki (multiphonics).
Znaki chromatyczne
Dźwięki odpowiadające czarnym klawiszom klawiatury (dźwięki alterowane), to dźwięki podwyższone lub obniżone chromatycznie za pomocą znaku chromatycznego.
Takie znaki chromatyczne to:
1. Krzyżyk (#), w literaturze anglosaskiej – sharp, znak podwyższający dźwięk o pół tonu, któremu w nazwie dodaje się końcówkę „is”. Dla przykładu: Fis, Gis, Ais, Eis, His etc. (F sharp, G sharp etc.). | |
2. Bemol (♭), w literaturze anglosaskiej – flat, znak obniżający dźwięk o pół tonu, któremu w nazwie dodaje się końcówkę „es”. Dla przykładu: Es, Des, Ges, As etc. (E flat, D flat etc.). | |
3. Kasownik (♮), w literaturze anglosaskiej – natural, znak kasujący (odwołujący, unieważniający) inny znak chromatyczny. |
Znaki przykluczowe
Są dwa sposoby notowania utworu.
1. Za pomocą przygodnych znaków chromatycznych:
2. Za pomocą znaków przykluczowych:
W tym drugim sposobie nie potrzeby wpisywania znaków chromatycznych przed każdą nutą. Wystarczy zrobić to jeden raz, przy kluczu. Takie znaki przy kluczu „działają” do końca utworu, chyba, że zostaną jakoś zmienione.
Żeby takie znaki przy kluczu odwołać na chwilę, wystarczy przed nutą postawić kasownik.
Uwaga kasownik obowiązuje do końca taktu.
Inne znaki chromatyczne
1. Podwójny krzyżyk. Podwyższa nutę o dwa półtony. Do nazwy takiego dźwięku dodajemy końcówkę „-isis” (wymawia się „izis”), na przykład „Cisis”, „Gisis” (wymawiaj „cizis”, „gizis”). W literaturze anglojęzycznej na oznaczenie podwójnego krzyżyka używa się terminu „double sharp”.
2. Podwójny bemol. Obniża nutę o dwa półtony. Do nazwy takiego dźwięku dodajemy końcówkę „-eses” (wymawia się „ezes”), na przykład „Geses”, „Eses”, (wymawia się „gezes”, „ezes”). Wyjątkiem jest Dźwięk H, dla którego podwójny bemol to „hes”. W literaturze anglojęzycznej na oznaczenie podwójnego bemola używa się terminu „double flat”.
3. Kasownik z bemolem.
4. Kasownik z krzyżykiem.
5. Inne znaki chromatyczne.
Te przykładowe znaki chromatyczne nie wyczerpują bogatej ich palety. Tu jest tylko sygnalizacja ich istnienia. W zaawansowanej grze na saksofonie ich znajomość może być przydatna w celu realizacji niektórych technik czy efektów (ćwierćtony, multidźwięki i inne).
Poniżej, oznaczenia znaków chromatycznych w systemie angielskojęzycznym.
Kreski taktowe
Znak kreski taktowej wprowadzono około roku 1450.
Kreska taktowa jest elementem notacji muzycznej, pionowa linia przecinająca jedną lub więcej pięciolinii, oddzielająca takty:
1. Znak repetycji do początku utworu.
2. Podwójna kreska taktowa.
3. Kreska taktowa niepełna.
4. Kreska taktowa przerywana.
5. Kreska taktowa zwykła.
6. Kreska taktowa przerywana.
7-8. Początek i koniec repetycji (jednokrotnej).
8. Kreska taktowa kończąca.
Repetycje
Repetycja jest powtórzeniem fragmentu utworu, określona specjalnymi znakami.
1. Znak repetycji do początku utworu.
2-6. Różne rodzaje kresek taktowych.
7-8. Początek i koniec repetycji (jednokrotnej).
1. Znak powtórki taktu.
2. Segno (czytaj „senio”) – znak początku (lub końca) powtórki.
3. To Coda (czytaj „do kody”) – przejście na kodę.
4. Da Capo al Coda (czytaj „da kapo al koda”) – powtórzyć od początku do znaku kody lub słowa „Coda”.
5. Da Capo al Fine (czytaj „da kapo al fine”) – powtórzyć od początku do słowa „Fine”.
6. Coda – symbol lub znak Coda (w nieformalnym języku muzyków – lampa lub latarnia) – końcowa sekcja utworu.
7. Znak podwójnej powtórki. Dotyczy taktów przed znakiem (tu – od początku utworu) i po znaku (tu – trzy takty do następnej, zamykającej repetycji).
8. Podwójna Coda, podwójne Segno – oznaczają to samo co pojedyncze znaki, stosowane w bardziej skomplikowanych formach muzycznych, jeśli pojedyncze znaki zostały już wykorzystane.
9. Da Segno al Coda (czytaj „da senio al koda”) – powtórzyć od znaku Segno do znaku Coda (lub słowa to Coda) i przejść na Coda.
10. Da Segno al Fine (czytaj „da senio al fine”) – powtórzyć od znaku Segno do słowa Fine.
11. Varied Coda – znak używany, jeśli znak Coda został już wykorzystany, na przykład przy drugim nawrocie.
12. Ca Capo (czytaj „da kapo”) – od początku.
13. Podwójne Segno (Segno Variations) – znak używany, jeśli znak Segno został już wykorzystany, na przykład przy drugim powtórzeniu. Niekiedy jako pojedyncze Segno.
14. Dal Segno (czytaj „dal senio”) – powtórzyć od znaku Segno.
15. Fine (czytaj „fine”) – koniec.
Volta
Volta (czytaj „wolta”) jest w muzyce umownym zakończeniem utworu lub jego części. Volty stosuje się po to, żeby skrócić zapis nutowy utworu.
Graficznym znakiem volty jest pozioma kreska nad pięciolinią z liczbowym oznaczeniem pod kreską.
Przy takim zapisie należy utwór grać od początku do znaku repetycji w pierwszej volcie. Potem należy utwór powtórzyć i pomijając pierwszą woltę, przeskoczyć na woltę drugą.Jeśli w utworze znajduje się kilka volt, należy wykonać je wszystkie (tutaj 1,2), a dopiero potem przeskoczyć na ostatnią (3).
Jeśli występuje znak repetycji, powtórki realizuje się od tego znaku (nie od początku – w tym przypadku od trzeciego taktu).