Rezonans i transjenty w brzmieniu saksofonowym

Jeśli dla jakiegoś źródła fali dźwiękowej jej częstotliwość jest równa z częstotliwością drgań własnych ciała, do którego dociera fala dźwiękowa – powstaje zjawisko rezonansu.
Podłużna fala dźwiękowa powoduje okresowe, miejscowe zmiany ciśnienia powietrza, które wymuszają drgania i periodyczne zmiany ciśnienia ośrodka, w którym fala się porusza. Zasada rezonansu mówi, że jeśli w polu działania fali dźwiękowej znajduje się jakieś ciało sprężyste – jest ono zdolne do wykonywania drgań o tej samej częstotliwości co źródło fali. To dzięki tej zasadzie, w pomieszczeniu, w którym ćwiczycie na saksofonie, podczas wydobywania niektórych dźwięków, grają struny pianina, drży obudowa od lampy, brzęczą szyby etc.

Wydatny wpływ na barwę saksofonu może mieć zjawisko rezonansu zachodzące w ciele grającego saksofonisty.
W czasie wydobywania dźwięku, z powodu rezonansu drgają różne elementy ciała: krtań, kości szczęki, kości i powietrze w zatokach czaszki i wiele innych. Łatwo się o tym przekonać dotykając dłonią te części organizmu w czasie wydobywania dźwięku. Związany z budową anatomiczną sposób drgań ciała różnicuje saksofonistów wpływając na odmienny charakter barwy dźwięku. Dzięki odmiennej budowie i co za tym idzie rezonansie (a także zadęciu), kilku saksofonistów grających na jednym instrumencie po kolei będzie miało różne brzmienie.

Kolejne znaczenie rezonansu łączy się z pojęciem formantów – rezonansowe drgania elementów lub fragmentów saksofonu mogą mieć pozytywny lub negatywny wpływ na barwę dźwięku (porównaj formanty).
Poszukując instrumentu sprawdzającego się w otwartych przestrzeniach (saksofon skonstruowany został dla wojskowych orkiestr dętych) – Adolf Sax nadał rurze saksofonu kształt koniczny, o wiele większym kącie stożka niż na przykład fagot czy obój. Pociągnęło to za sobą naturalne konsekwencje – saksofon jest bardziej głośny niż pozostałe instrumenty dęte drewniane.

Emisja fal z dużej czary głosowej, szczególnie fal o wyższych częstotliwościach, jest lepsza niż w pozostałych instrumentach. Taka szybka emisja sprawia, że fale nie odbijają się od czary głosowej, powodując dosyć słaby rezonans instrumentu w zakresie wyższych częstotliwości. Jednocześnie saksofon ma tendencje do wpadania w rezonans w zakresie niższych częstotliwości.
Klapa oktawowa ma za zadanie osłabić rezonans niższych dźwięków i umożliwić otwarcie drugiego rejestru rury.
Trwający w czasie dźwięk saksofonu posiada pewne charakterystyczne właściwości:
1. Nabrzmiewanie. Nabrzmiewanie (narastanie) dźwięku to faza, w której następuje przyrost natężenia poszczególnych alikwotów dźwięku saksofonu a także ustalanie ich wzajemnych proporcji. Faza nabrzmiewania saksofonu trwa od. 35 do ok. 70 ms (milisekund).

2. Stadium ustalone. Dźwięk nie ulega istotnym zmianom (zakładając, że saksofonista nie różnicuje dźwięków dynamicznie etc).
3. Wybrzmiewanie. Faza po ustaniu drgań stroika. Zanikanie natężenia tonów składowych dźwięku. Podobnie jak w nabrzmiewaniu – składowe zanikają nierówno i niejednocześnie. Długość tej fazy dla saksofonu wynosi około 100 ms.

4. Stadia przejściowe pomiędzy dwoma różnymi dźwiękami. Takie stany mają różnorodny charakter, zależny od artykulacji, zmian dynamicznych, odległości między dźwiękami, rejestrów etc.

Za wyjątkiem stadium ustalonego, wszystkie pozostałe stadia mają charakter zmienny, nieustalony.

Nieustalone stadia dźwięku nazywają się transjentami.
Transjenty są to więc krótkotrwałe zmiany wewnętrznej struktury dźwięku, występujące w każdym zjawisku dźwiękowym, podczas jego powstawania (atak, narastanie), trwania (stan ustalony) i zanikania (wybrzmiewanie).

Transjenty mają decydujący wpływ na barwę dźwięku i jego ogólny charakter; one to w dużej mierze umożliwiają rozpoznawanie dźwięku poszczególnych instrumentów oraz różnicowanie stopni dynamicznych (piano, forte itd.).

Transjenty wpływają również na wyrazistość dźwięku, na przykład na to, czy dany instrument jest lepiej czy gorzej słyszalny na tle orkiestry.

Transjenty mają olbrzymie znaczenie dla postrzegania barwy saksofonu.
Poniżej pięć wersji gamy wykonanej na saksofonie ze zmienionymi czasami nabrzmiewania i wybrzmiewania:
1. Bez zmian,
2. Transjenty ustawione jak pod brzmienie typu pad – długie nabrzmiewanie i wybrzmiewanie,
3. Transjenty o czasie zbliżonym do instrumentów perkusyjnych – krótkie nabrzmiewania i wybrzmiewanie,
4. Długość nabrzmiewania zmieniona do ok. 0,5 sekundy, wybrzmiewanie bez zmian,
5. Dźwięk saksofonu w rewersie (odwrócony).
6. Wydłużony czas wybrzmiewania.

Artykuł pochodzi z publikacji Krzysztof Kralka. Saksofon. ładny dźwięk i precyzyjna intonacja.