Zadęcie klasyczne i estradowe

Zadęcia u muzyków klasycznych i estradowych (jazzowych, rozrywkowych) różni się w aspekcie położenia dolnej wargi grającego.

Saksofoniści klasyczni skłaniają się do podwijania dolnej wargi na wzór zadęcia klarnetowego. W ten sposób dolna warga tworzy rodzaj bufora, miękkiej poduszki oddzielającej dolne zęby od stroika.
Taki rodzaj zadęcia umożliwia pełną kontrolę dynamiki, precyzyjną intonację kosztem szerokiego, pełnego brzmienia saksofonu jazzowego. W tym zadęciu kąciki ust są cofnięte.

Saksofoniści estradowi (jazzowi, rozrywkowi) rozluźniają dolną wargę, nie podwijając jej na zębach dolnych, dzięki czemu stroik drga pełniej a brzmienie staje się szerokie.
Nie oznacza to jednak, że ich dolna warga jest zupełnie rozluźniona. Obejmuje ona ustnik ze stroikiem w sposób pozwalający na płynne obniżenie dźwięku (obciągnięcie) ustami co najmniej o pół tonu w środku skali instrumentu. (Doświadczony saksofonista potrafi umiejętnym operowaniem aparatem zadęcia i oddechem osiągnąć glissando o ambitusie kwinty i więcej).

Bez względu na rodzaj wybranego zadęcia najlepiej jest ustawiać lub
korygować zadęcie pod okiem doświadczonego saksofonisty. Może on
wówczas nastroić instrument do tonacji a=440 Hz, a uczeń powinien
próbować utrzymać strój w tym samym zakresie. Jeśli będzie detonował,
nie stroił na poszczególnych dźwiękach, oznaczać to będzie, że
popełnia błędy zadęcia. Dobrze jest później naznaczyć na korku szyjki
saksofonu miejsce, w którym instrument stroił np. z fortepianem
czy tunerem, pamiętając o zależności stroju saksofonu od temperatury otoczenia.

Jakkolwiek w muzyce saksofonowej daje się zauważyć wyraźny podział na muzykę estradową i klasyczną –
współczesny saksofonista profesjonalny może opanować zarówno klasyczny, jak i jazzowy sposób grania.

W aspekcie zadęcia i brzmienia wymagana jest tu jednak pełna świadomość, umiejętność kontroli dźwięku, znajomość ustników i oczywiście wiele lat ćwiczeń.
O ile w saksofonowej muzyce klasycznej daje się zauważyć dążenie do jednego, „idealnego” brzmienia –
saksofon jazzowy, bardziej niż inne instrumenty, akceptuje szerokie spectrum jakości brzmienia.
W 1978 roku wielki autorytet saksofonu klasycznego – Eugene Rosseau stwierdził, że klasyczny dźwięk saksofonu zostanie osiągnięty, jeśli na ustniku odłączonym od saksofonu wydobywa się dźwięk A5 (880Hz), który jest punktem odniesienia do stwierdzenia siły nacisku dolnej wargi.
Ponieważ na ustniku altowym jesteśmy w stanie grać w przedziale C5-C6 – dźwięk
A5 wydaje się być stosunkowo wysoko.
Sprawą otwartą jest gdzie na ustniku altowym umiejscowione jest brzmienie saksofonistów jazzowych.

Ciekawe badania zaprezentowała Vanessa Tae Hasbrook w swojej pracy doktorskiej ALTO SAXOPHONE MOUTHPIECE PITCH AND ITS RELATION TO JAZZ AND CLASSICAL TONE QUALITIES (M.M., Baylor University-Waco, 1998).

Wychodząc z założenia, że na ustniku odłączonym od saksofonu muzyk klasyczny uzyskuje dźwięk A5, a muzyk jazzowy Eb5, przebadała grupę muzyków pod kątem korelacji zadęcia klasycznego i jazzowego i uzyskiwania odpowiedniej jakości brzmienia.

Używając saksofonu Selmer Super Action Series II, czterech ustników: Selmer C*, Selmer S90, Meyer 6M medium chamber ebonit i Claude Lakey 4*4 ebonit oraz stroików Vandoren – przebadała grupę studentów klasy saksofonu klasycznego Uniwersytetu Illinois.

Po zachowaniu miarodajnych warunków i procedur (rozgrzewka, nastrojenie etc.) poproszono studentów o wykonanie dźwięku A5 na odłączonym ustniku.

Powtórzono zadanie dla każdego ustnika i nagrano.

Następnie poproszono badanych o wyprodukowanie na odłączonych ustnikach dźwięku Eb5 i nagrano. Materiał posłużył później do porównania zawartości tonów harmonicznych.

Przez porównanie wykresów fal autorka dowodzi, że istnieje korelacja między obniżeniem nacisku dolnej wargi na ustnik a produkcją dźwięku jazzowego, z uwzględnieniem charakteru użytego ustnika.

Pozycja dolnej wargi.

Ustalenie pozycji dolnej wargi i siła jej nacisku na stroik ma największy wpływ na jakość dźwięku. Warga zbyt napięta powoduje tłumienie drgań stroika i w związku z tym płaski dźwięk, warga zbyt luźna uniemożliwia pełną kontrolę dźwięku. Od dziesięcioleci dyskusję wzbudza sposób podwinięcia dolnej wargi. Na zdjęciu, pozycja dolnej wargi w zadęciu klasycznym.

Mam na ten temat swoją własną teorię: pierwszymi saksofonistami byli klarneciści francuscy, którzy w oczywisty sposób przenosili zadęcie klarnetowe, z mocno podwiniętą dolną wargą, na saksofon. Taka praktyka, a w związku z tym sposób zadęcia i brzmienie saksofonu, utrzymywała się przez wieki i nazywana była w tym aspekcie „francuską szkołą saksofonową”.
Kiedy saksofon pojawił się na kontynencie amerykańskim – nastąpił wielki wzrost popularności tego instrumentu, zasilającego składy niezliczonej liczby zespołów jazzowych, złożonych u zarania jazzu w większości z muzyków czarnoskórych.
Brak odniesienia do francuskiej tradycji oraz mięsistość warg Afroamerykanów, a być może potrzeba jak najgłośniejszego grania „hot” (bez tłumienia stroika) sprawiły, że dolna warga przestała być (lub nigdy nie była) podwijana. Potwierdzają to liczne fotografie z tego okresu.
Być może właśnie wielka popularność jazzu i muzyki estradowej spowodowały, że saksofoniści klasyczni eksperymentowali z położeniem dolnej wargi, uzyskując w ten sposób nierzadko interesujące rezultaty.
Wybierając położenie dolnej wargi, proponuję jej układanie z pozycji od skrajnie podwiniętej – do odwiniętej i wybrać najlepsze dla siebie, pośrednie, mając świadomość wpływu podwinięcia wargi na stylistykę, brzmienie i komfort gry.

Porównywanie brzmienia saksofonistów klasycznych i jazzowych najłatwiej przeprowadzić słuchając ich nagrań. Oto (niekompletna) lista muzyków, których brzmienie warto poznać.